İş Kanunu’na tabi olarak çalışan işçinin yıllık ücretli izne hak kazanması, bu izninin ne şekilde kullanacağı ve iş sözleşmesi sona erdiğinde/erdirildiğinde de hak kazanıp da kullanmadığı yıllık izinlerin bulunması halinde ne tür bir işlem
yapılacağına ilişkin mevzuatta ayrıntılı ve mutlak emredici çok sayıda hüküm bulunmaktadır. Tüm bu yasal düzenlemelerin ortak paydası, yıllık izin hakkının ücret gibi koruyucu hükümlere tabi olmasıdır. İşçinin hak kazandığı yıllık ücretli izinden kendi iradesi ile vazgeçemeyeceğine ilişkin mutlak emredici yasal düzenleme işçiye rağmen izin hakkının korunduğunun en açık halidir.
Yıllık izin süresi; işçinin aynı işverene ait işyerinde/işyerlerinde hizmet süresi arttıkça artan niteliğe sahip olup, işçinin her hizmet yılı için en az olacak şekilde belirlenmiştir. İş ya da toplu iş sözleşmesi ile yıllık izin sürelerinin artırılması mümkündür. İşçinin her çalıştığı yıl için hak kazandığı yıllık iznini gelecek hizmet yılı içinde kullanması gerekmekle birlikte, bu iznini hangi tarihler arasında kullanacağına ilişkin yetki, yönetim hakkı kapsamında işverene aittir. İşçinin hak kazandığı yıllık iznin tamamı bir seferde değil de bölünerek kullandırılacak ise böyle bir durumda işçinin de muvafakati aranır. Başka bir ifade ile işveren tek taraflı olarak hak kazanılan yıllık izni bölerek kullandıramaz. Mevzuat hükümleri hak kazanılan yıllık izninin tamamını bir defada kullanma esası üzerine kurulmuş olup, iznin bölünerek kullandırılmasını işçinin de muvafakatine bağlamış ve aynı zamanda da bir bölümünün 10 günden az olmayacak biçimde bölünebilmesi koşulunu getirmiştir. İşçi ve işverenin mutabık kalması halinde işçinin yıllık iznini 10+1+1+1+1=14 işgünü şeklinde olmak üzere toplam 5 parça halinde kullanmasında herhangi bir yasal sakınca ya da sınırlama bulunmamaktadır.
İşçinin yaşı ve aynı işverene ait işyerindeki hizmet süresine göre hak kazandığı yıllık iznin her yıl için tamamının kullanılması ve izin dönemine denk gelen Ulusal Bayram ve genel tatil günleri ile hafta tatili günlerinin, istirahat raporlarının, işveren tarafından verilmiş önceki ücretli ve ücretsiz diğer izinlerin yıllık izin süresinden sayılmaması dikkate alındığında; bu düzenlemelerin amacının işçinin blok olarak iznini kullanarak dinlendirilmesini sağlamak olduğu çok açıktır. Yıllık izne ayrılan işçinin talebi ve belgelemesi halinde 4 güne kadar verilecek olan ücretsiz yol izni hak kazanılan yıllık iznin dışında tutulması, yıllık iznin kesintisiz ve azaltılmaksızın kullandırılarak işçinin dinlenmesini sağlamaya yöneliktir.
4857/56 md. ile ikincil mevzuat niteliğinde olan Yıllık İzin Yönetmeliğinin 6. md. de; yıllık ücretli izinleri işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara istemde bulunmaları ve bu hususu belgelemeleri koşulu ile gidiş ve dönüşlerinde yolda geçecek süreleri karşılamak üzere işverenin toplam dört güne kadar ücretsiz izin vermek zorunda olduğu düzenlenmiştir. Buradan hareketle öncelikle işçinin yıllık izin kullanımı sırasında yol iznine hak kazanabilmesinin üç temel koşulu olduğu, bunların;
- Yıllık ücretli izinlerin işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olması,
- Yıllık izin kullanacak olan işçilerin bu yönde talepte bulunmaları,
- İşçilerin yıllık izinlerini işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçireceğini belgelemeleri,
Yasal hükümlerin mahiyeti dikkate alındığında, öncelikle yıllık izin kullanacak olan işçilerin ücretsiz yol izni talep edebilmeleri ile ilgili olarak aranan ilk koşul, yıllık iznin işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirilecek olmasıdır. Buradan hareketle işçinin işyerinin kurulu bulunduğu yerde yıllık iznini geçirmesi halinde yol izni talep etme hakkı bulunmayacaktır. Ücretsiz yol izni diğer koşulların da varlığı halinde gidiş ve dönüşlerle ilgili olmak üzere 4 güne kadar olacak biçimde bir üst sınıra tabi kılınmıştır. Elbette işverenin ve işçinin mutabık kalmaları halinde bu süre daha fazla olarak da kullandırılabilir. Günümüz ulaşım imkanları ile izin kullanılacak yer ile işyeri arasındaki mesafe ücretsiz yol iznini belirleyen en temel kriterler olacaktır. Dolayısıyla bu hususlar dikkate alınmadan her durumda 4 günlük bir yol izni söz konusu değildir. 4 güne kadar verilecek olan ücretsiz yol izninin yıllık iznin tamamının bir seferde kullanılması halinde bir sorun ortaya çıkmayacaktır. Ancak yıllık izin tarafların anlaşması ile bölünerek kullandırılacak ise ve iznin 10+1+1+1+1=14 işgünü şeklinde olmak üzere toplam 5 parça halinde kullanması gibi durumların varlığı ve her bölüm iznin de işyerinin kurulu bulunduğu yer dışında geçirilmesi durumunda işverenin her defasında bu talebi karşılama yükümlülüğü olup olmadığına ilişkin mevzuatta bir düzenleme yoktur. Elbette işçi tarafından talep edilmesi ve belgelenmesi halinde işverenin her defasında ücretsiz yol izni vermesinde herhangi bir engel bulunmamaktadır. Ancak kanaatimiz; mevzuatta öngörülen ücretsiz yol izninin her yıl hak kazanılan izin hakkına ilişkin olduğu yönündedir. Bu iznin bölünerek kullanılması halinde de toplam 4 güne kadar olan ücretsiz yol izninin 10 günden az olmayacak biçimde bölünen kısmı için olabileceği ve böylece işçinin izinde dinlenme hakkının sağlanacağı açıktır. Ancak, hal böyle olmakla birlikte yıllık iznin bölünerek kullanılması sırasında yol izni kullanılmamış ve işçinin bakiye 1-2 günlük yıllık bakiye izni kalması ve bu izni de örneğin mazeret izni dışındaki yakınlarının memleketindeki cenazesine katılma gibi durumlarda da verilmesi gerektiği değerlendirilmektedir. Çalışma yaşamında ve iş ilişkilerinde yasal olarak işçinin ve işverenin korunmasının yanında ayrıca işyeri düzeni ve iş akışı da sıkı bir şekilde korunmuştur. Özellikle iş güvencesi hükümleri yönünden işçinin verimi ve davranışına dayalı geçerli fesih hallerinde işçinin davranışlarının işyerinde olumsuzluklara yol açması, iş akışını olumsuz şekilde etkilemesi ya da işyeri düzenini bozması geçerli fesih kabul edilmiştir. Buradan hareketle yıllık iznin bölünerek kullanılması halinde ve her bölüm için 4 güne kadar ücretsiz yol izni verilmesinin kabulü, bahse konu işyeri düzenini bozucu nitelikte olacaktır. İşçinin toplam 4 parça halinde yıllık izin kullanması ve her defasında 4 gün ücretsiz yol izni verilmesi durumunda toplam 14 günlük yıllık izne hak kazanan işçiye 16 günlük ücretsiz yol izni verilmesi gibi bir durum ortaya çıkacaktır ki diğer işçilerin de benzer şekilde bu yönde talepte bulunmaları halinde bunun işyerini düzenini bozduğu ve kabul edilir olmadığını belirtmek gerekir.
Ücretsiz yol izni işçinin talebine bağlıdır. İşçi yıllık iznini işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçireceğini belirterek ve konuya ilişkin olarak da uçak, tren, otobüs bileti, rezervasyon kaydı gibi kayıtlarla birlikte yazılı olarak işverene talepte bulunması ve 4 güne kadar olmak kaydıyla makul bir yol izin süresi talebinde bulunmalıdır.
Ücretsiz yol izni sadece koşulların varlığı halinde yıllık ücretli izin hakkı için öngörülmüştür. Bunun dışındaki diğer izinler yönünden böyle bir hak söz konusu değildir. Ücretsiz yol izni, yıllık iznin kullanımına bağlıdır ve ortada kullanılacak bir yıllık izin yok ise yol izni de yoktur. Başka bir ifade ile yol izni biriktirilemez ve kazanılmış hak niteliğinde değildir ve yıllık izin kullanılmadığı durumlarda tek başına kullanılamaz.
Koşulların oluşması ile işçi tarafından talep edilen ücretsiz yol izninin işveren tarafından verilmemesinin iki temel sonucu olacaktır. Buna göre;
- 4857/60. Md muhalefet eden işverenlik hakkında aynı kanunun 103. Md uyarınca bu durumun tespiti halinde bu durumdaki her işçi için 2025 yılında 3.837 TL idari para cezası uygulanması,
- Yasal olarak ücretsiz yol izni verme yükümlülüğü altında olan işverenin işçinin talebine rağmen vermemesi iş sözleşmesinin işçi tarafından haklı nedenle sona erdirme gerekçesi olacağıdır.
Ali KARACA
Emekli İş Başmüfettişi
